“Het lijkt eerder alsof Spinoza geen stijl heeft, hij die in de Ethica een zeer schools Latijn gebruikt. Maar we moeten oppassen voor degenen van wie gezegd wordt dat ‘ze geen stijl hebben’. Proust merkte al op dat zij vaak de grootste stilisten zijn. De Ethica doet zich voor als een continue stroom van definities, proposities, demonstraties en corollaria, waarin men een buitengewone ontwikkeling van het concept herkent. Het is een onstuitbare stroom, ononderbroken, en van een overweldigende sereniteit. Maar tegelijkertijd duiken ‘incidenten’ op onder de naam van scholiën, discontinu, autonoom, die naar elkaar verwijzen, met geweld te werk gaan en een gebroken vulkanische keten vormen: alle passies dreigen, in een oorlog van blijdschap tegen de triestheid. Het lijkt wel of die scholiën worden opgenomen in de algemene loop van het concept, maar dat is niet zo: het is eerder een tweede Ethica, die coëxisteert met de eerste op een heel ander ritme, een heel andere toon, en die de beweging van het concept verdubbelt met alle krachten van het affect.
En dan is er ook nog een derde Ethica, wanneer het Vijfde Boek begint. Spinoza leert ons inderdaad dat hij tot nu toe gesproken heeft vanuit het gezichtspunt van een concept, maar dat hij nog eens van stijl gaat veranderen en tot ons gaat spreken door middel van zuivere percepten, intuïtief en direct. Ook daar zou men nog kunne denken dat de bewijsvoeringen voortgezet worden, maar het is zeker niet op dezelfde manier. De demonstratieve weg neemt nu bliksemsnelle binnenwegen, werkt door middel van elipsen, toespelingen en samentrekkingen, gaat te werk door middel van doordringende, verscheurende bliksemstralen. Het is niet meer de stroom en ook niet de onderaardse tunnel, maar het vuur. Het is een derde Ethica, en, hoewel zij op het eind verschijnt, was zij aanwezig vanaf het begin en coëxisteert met de twee andere.
Dat is de stijl van Spinoza onder zijn schijnbaar rustige Latijn. Hij laat drie talen vibreren in de naar het schijnt ingeslapen taal, een drievoudige spanning. De Ethica is het boek van het concept (tweede soort kennis), maar ook van het affect (eerste soort) en het percept (derde soort). De paradox van Spinoza is dan ook het meest filosoof te zijn onder de filosofen, de meest zuivere op een bepaalde manier, maar tegelijkertijd degene die zich het meest richt tot niet-filosofen en het meest een beroep doet op een intens niet-filosofisch begrip. Daarom is eigenlijk iedereen in staat om Spinoza te lezen, en er grote emoties aan te ontlenen, of volledig zijn waarneming te vernieuwen, zelfs als hij de Spinozistische concepten slecht begrijpt. “
Uit Deleuze, Brief aan Réda Bensmaïa, over Spinoza. In Het denken in plooien geschikt, vertaald door Monique Scheepers.