Isonomie was de samenlevingsvorm in Ionië, een Griekse kolonie in wat tegenwoordig Turkije is. Mijn spellingscontrole kent zowel Isonomie als Ionië niet en dat is niet vreemd: wij zijn vergeten wat de bakermat van de filosofie was en hoe hoe het samenlevingsmodel dat vooraf ging aan democratie heette.

Ik leerde het woord Isonomia (Engels) in een essay van Srećko Horvat: Liberal or ‘Illiberal Democracy?’ No, Thanks!. In dat essay verwijst hij naar Isonomia and the Origins of Philosophy van Kojin Karatani, een Japanse filosoof.

Het Ionische begrip isonomie is letterlijk samenleving. Er is geen overheid, geen vaststaande hiërarchie, mensen verhouden zich tot elkaar en regelen gemeenschappelijke zaken in overleg. Karatani noemt het no-rule.

Karatani legt in zijn boek uit dat filosofie ontstaan is in Ionië . Deze vroege filosofie, natuurfilosofie (natural philosophy) genoemd, is opzij geschoven door de Atheners. Zij vonden dat de natuurfilosofen zich teveel op tastbare zaken richtten. Tegelijkertijd is ook het begrip Isonomie verdwenen. De Atheners kozen voor democratie omdat dat beter paste bij hun hiërarchische maatschappij structuur. De Atheners hadden geen interesse in techniek en keken neer op handwerk, dit in tegenstelling tot de Ioniërs.

De Atheense democratie was gebouwd op de uitbuiting van buitenlanders, slaven en andere steden. In Ionië kon een ieder zich vestigen en vertrekken. Dat maakte uitbuiting onmogelijk.

Isonomie kent geen taakverdeling, geen dualisme. Geen hiërarchie in soorten activiteit. Hoofdwerk staat niet boven lichaamswerk. Filosofie niet boven ambacht. Een mens kan denken, maken en handelen.

Democratie en Christendom

Diodorus van Sicilië, eerste eeuw BCE “In het algemeen gesproken was het in alle dingen de noodzaak zelf die de leraar van de mens werd, die op gepaste wijze instructie gaf in elke zaak aan een schepsel dat van nature goed begiftigd was en, als zijn assistenten voor elk doel, handen en spraak en scherpzinnigheid had van geest.”

‘Zoals Farrington opmerkt, wordt het aristotelische idee dat de mens ‘van nature een politiek dier’ of ‘een rationele anima’ is, van de eerste tot de laatste in deze verhandeling afgewezen. Het Ionische denken werd onderdrukt en overweldigd door Atheense filosofen als Plato en Aristoteles, niet zozeer tijdens hun tijd of onder het hellenisme, maar tijdens de periode van de oprichting van de christelijke kerk. Dat wil zeggen, de Atheense filosofie overleefde in de christelijke theologie.’

Oftewel: het dualisme dat tot in de huidige eeuw doorleeft heeft zijn succes te danken aan het Christendom.

Kwantum theorie

‘In veel opzichten blijft de gedachte aan de Ionische school zelfs vandaag de dag van vitaal belang. Zoals eerder besproken, werd het denken van de Ionische school, die geen scheiding ziet tussen beweging en materie, als magisch beschouwd. Inderdaad, de moderne fysica is gebouwd op hun scheiding. Zoals Descartes aantoonde, is zo’n scheiding echter op God gebaseerd, of anders een goddelijk perspectief. Dat wil zeggen dat de moderne fysica op dit punt een aristotelische metafysica of theologie erft. De kwantummechanica verplaatst dit perspectief doorslaggevend. In zekere zin herstelt het de Ionische positie dat materie en beweging onafscheidelijk zijn. Dat wil zeggen, het kwantum (licht of het elektron) is tegelijkertijd zowel deeltje (materie) als golf (beweging).’

Spinoza

Er is redelijk veel overeenkomst tussen Spinoza en de Ionische filosofen

Bijvoorbeeld hylozoïsme, het idee dat alle materie leven heeft, komt bij Spinoza terug bij Conatus, de drang om voort te leven, dat alle materie geeft.

En het maakt het extra spijtig dat Spinoza zijn studie over democratie niet heeft kunnen afmaken.

Nu kapitalisme en democratie stuk gelopen zijn is het tijd om een nieuwe samenlevingsvorm en nieuwe waarden te bedenken en ontwikkelen.