Een kunstwerk op zich dient geen doel, het is vrij van nut. Kunst is echter niet nutteloos, het speelt een voorname rol in het menselijk bestaan. Toch moet kunst altijd een positie in de maatschappij bevechten, wordt nutvrij vaak verward met nutteloos. Kunst wordt gezien als extraatje, luxe en dan ook nog eens luxe waar men weinig geld voor over heeft. Aan twee weken luieren aan een ver strand wordt makkelijker geld uitgegeven dan aan een kunstwerk dat jaren het leefklimaat verbeterd. In Nederland laat men de financiering van kunst graag over aan de overheid. Een avondje housé muziek mag wat kosten maar het concertgebouw wordt als duur ervaren. In het eerste geval draait één persoon plaatjes, in het tweede zit er een compleet orkest. En zo zijn er nog veel meer voorbeelden.

De laatste jaren wordt kunst door, vooral lokale, overheden juist weer als nuttig ervaren: het trekt toeristen en daarmee inkomsten. Zit het toch nog goed met de kunst en kan de wethouder de subsidie verantwoorden.
Daarnaast zijn er nogal wat kunstenaars die graag wat meer nut in hun beroep wensen: veel werken gáán ergens over. Ik schreef al eerder in dit blog over de vele documentaires die in kunstruimtes getoond worden. En in het kader van de nutvrijheid is dat prima: kunst hoeft geen nut te dienen maar mag het wel.

Het textielmuseum in Tilburg heeft een textiellab waarin een groot aantal textielmachines beschikbaar wordt gesteld aan kunstenaars, studenten enzo. Ik was zelf met name geïnteresseerd in de borduurmachine. Eén van mijn plannen is om T-shirts te maken met daarop een combinatie van print en borduursel. Denk aan stadstaferelen met daarin mensen en/of geborduurd.
Naast de borduurmachine kreeg ik een demonstratie van de lasersnijder. Die kan vormen uitsnijden maar ook zo ingesteld worden dat kleuren verbleekt worden en zo bij voorbeeld een foto of tekening in stof ‘bleken’.
Meerdere breimachines en weefgetouwen waren tijdens mijn bezoek in gebruik. Ik heb daar zelf niet direct plannen voor, maar het zijn prachtige machines waarmee mooie dingen gemaakt kunnen worden.

Eerder schreef ik in dit blog dat een kunstenaar nooit vakantie heeft, dat het kunstenaarschap altijd doorgaat. Maar dan moet men natuurlijk wel de fotocamera meenemen :). Die was ik vergeten toen ik tien dagen geleden naar de Ardennen vertrok. Mijn telefoon (een Motorola Razr) was wel mee. Helaas doet de naam van het toestel de camera erin geen recht. Toegegeven, dit soort laag kwaliteit foto’s heeft ook weer een eigen charme. Voldoende om er een nieuwe fotopagina voor te maken.

Omdat ik meer foto’s maak dan ik gebruik in het blogdeel heb ik een aantal fotopagina’s toegevoegd.
Er zijn nu de volgende rubrieken: kunstkijken, rijksopen2008, perongeluk.

Herintreders zijn het niet (meer) de Artists in residence (voorheen deelnemers) van de Rijksacademie. Hun werkperiode van één tot twee jaars behelst geen tijdelijk terugtreden uit het kunstcircuit tbv verdieping van het werk. Er wordt volop geëxposeerd door deze rising stars.

De open dagen van de Rijks zijn een hoogtepunt in het Amsterdamse culturele seizoen en trekken veel bezoekers. De kunstenaars zijn erkende talenten en komen uit de hele wereld, een aantal van hen zien we de komende jaren terug op biënnales, in toonaangevende kunstinstellingen etc..
Er waren dit jaar niet veel deelnemers van wie direct duidelijk is dat we hen in Kassel en/of Venetië terug zullen zien. Ik hoop het werk van Nina Yuen vaker te zien. De films die zij vertoonde, in een mooie installatie, waren geestig, intrigerend en boeiend.
Bij de performance van Francesca Grilli stond een doofstomme performer op twee speakers. Wij, het publiek, hielden een ballon tussen onze handen. Hierdoor konden we het geluid ook voelen. De performer verbeelde in gebarentaal het geluid, hij baseerde zich op wat hij voelde. In een film van Grilli waren twee vrouwen te zien die synchroon een verhaal vertelden in gebarentaal. Door de cameravoering en belichting werd de schoonheid van de bewegingen geaccentueerd.
Mark Boulos toonde een installatie waarin twee video’s op tegenovergestelde muren te zien waren. Onderwep was de oliewinning in de Niger delta. Te zien waren o.a. politieke activisten die betrokken zijn bij de aanslagen tegen de olieindustrie, boorinstallaties en de grondstoffenbeurs. Op Youtube staat een interview met Mark over dit project.

Meer foto’s van het bezoek aan de Rijksacademie. Daarbij ook een foto van de animatric sculptures van Nathaniel Mellors. Unheimische robothoofden die met veel expressie zingen. En ook het atelier van Constant Dullaart, die klaarblijkelijk geïnspireerd wordt door zijn achternaam die doet denken aan het engelse dullard.

Twee bijeenkomsten op zondag, één over Spinoza en vrijheid en één over kunst en vrijheid. Als herintreder in de kunsten trotseer je dan met plezier de sneeuwstorm en fietst naar Paradiso en Diamantslijperij.

In Paradiso werd de 376′ geboortedag van filosoof Baruch de Spinoza gevierd. Jeroen Bartels was hoofdspreker en hield een zeer helder betoog over de basisgrondslagen van het denken van Spinoza en ging wat verder in op diens vrijheidsbegrip. Hans Achterhuis ging als co-referent verder in op Spinoza en maatschappelijke gebeurtenissen van de afgelopen jaren. Vervolgens was er nog een korte sessie met de twee sprekers, dagopener Carolien Gehrels en het publiek. Daarin werd nadrukkelijk gewezen op het belang van informatievoorziening opdat burgers goed toegerust kunnen meedoen aan het maatschappelijk debat.

Het door Coolpolitics georganiseerde debat dat na de pauze plaatsvond was minder geslaagd. Het ontbrak met name aan uitdagende stellingen en een dynamische gespreksleiding. Er werd o.a. gediscussieerd over de vraag of kunstenaars een grotere vrijheid van meningsuiting hebben dan ‘gewone burgers’. Dat lijkt te suggereren dat kunstenaars hofnarren zijn. Lijkt mij niet.

Het was jammer dat kunstenaar Jonas Staal, die voor het debat uitgenodigd was, afgezegd had.
Dat bleek vooral toen ik hem later op de middag bij een debat ter ere van het nieuwste nummer (76) van HTV de IJsberg hoorde (hetgeen ook de reden was van zijn afzegging: een dubbele boeking). Het debat had als titel: De waarde van de kunsten in het tijdperk van het neoliberalisme. Staal’s pleidooi voor het belang van goede informatie sloot volledig aan op het ochtend deel in Paradiso. De andere twee deelnemers waren Tiers Bakker en Jeroen Boomgaard. (ook de vier deelnemers aan het debat in Paradiso waren overigens man)
Het debat in de Diamantslijperij ging vnl over hoe kunstenaars een meer onafhankelijke positie zouden moeten en kunnen verwerven.
De titel van HTV de IJsberg 76 is: Liberticide en gaat over dezelfde thematiek. Ik raad het van harte aan.

Sophie Howart, voorheen conservator bij Tate Modern, heeft een logische stap gemaakt door kunst in het leven te integreren. Ze heeft daartoe The School Of Life opgericht.

Daarin biedt ze o.a. cursussen over de grote zaken des levens, zoals liefde, politiek, werk, familie en spel. Deze cursussen worden gegeven door academici, schrijvers, kunstenaars en acteurs. Ook biedt ze vakanties, een weekendje Heathrow, dagje snelweg of Holiday at Home, een pretpakket met o.a. boeken en spelletjes. Dit is zonder meer een geweldige inspiratie voor mijn herintrederproject.
Onderdeel van mijn onderzoek is ‘hoe geld te verdienen’. De cursussen en uitstapjes van The School Of Life combineren denken, kunst en leven, precies dát wat kunst voor mij aantrekkelijk maakt.
Houdt het aanbod van ~herintreder in de gaten.

Terwijl ik bezig was met de vorige post dacht ik ook herhaaldelijk aan mijn favoriete schrijver Thomas Pynchon. Die heeft in 2006 op 69 jarige leeftijd het meesterwerk Against the Day gepubliceerd. Pynchon is zeker geen herintreder, hij werkt al decennia lang gestaag aan zijn boeken. Hij publiceert er niet veel. In 1984 werd een bundel met vroege verhalen uitgegeven, voorzien van een voorwoord waarin hij terug keek op het schrijven van die verhalen. De titel was Slow Learner. Een veelzeggende titel, in zijn terugblik ziet Pynchon vooral tekortkomingen in zijn vroege werk, maar al schrijvende vond hij wel zijn weg naar zijn schrijverschap en stijl.
Ik weet niet of Pynchon binnen de categorieën van Galenson valt. Zijn beroemdste boek, Gravity’s Rainbow, werd in 1973 gepubliceerd, mid-career. Hij zou in dat licht tot de experimental innovators gerekend mogen worden. Waarom ik aan Pynchon dacht is het feit dat Against the Day niet onder doet voor Gravity’s Rainbow. Kort na het verschijnen was ik bij een lezing van Bruce Sterling. Die vertelde dat hij Cyberpunk (een Science Fiction subgenre waarvan hij één de beroemdste exponenten is) zat was en zijn beschrijving waaraan hij dacht dat een modern boek, anno nu, moest voldoen kwam opvallend overeen met Against the Day die ik toen aan het lezen was. De ‘nieuwe’ roman was dus al begonnen en wel door een schrijver die al tig jaar schreef en succesvol publiceerde.

Persoonlijk heb ik Pynchon altijd gezien als de enige echte opvolger van James Joyce. Gecompliceerde verhaallijnen, prachtige schrijfstijl, een mengeling van diep- en lichtzinnigheid, een voorkeur voor liedjes.
Bij Pynchon is de scheidslijn tussen werkelijkheid en verbeelding nooit duidelijk. Hij mixt historische feiten met fantasie. Je weet soms niet of iemand hallucineert, droomt of dat het een feitelijk verslag betreft.

Groot voordeel van een weblog als dit is de tips die het oplevert. Zo schoof één van mijn buren een artikel onder mijn deur waarin verwezen werd naar een artikel van Malcolm Gladwell in The New Yorker, Latebloomers. Het artikel gaat over de verhouding tussen creativiteit en leeftijd, waarover ik hier schreef.

Het artikel van Gladwell is grotendeels gebaseerd op studies van David Galenson. Deze heeft uitgebreid onderzoek gedaan naar leeftijd en creativiteit en hierover een boek gepubliceerd: Old masters and young geniuses, The two life cycles of artisctic creativity. Hierin onderscheidt hij twee soorten creativiteit: de experimentele en de conceptuele: ‘Experimental innovators work by trial and error, and arrive at their major contributions gradually, late in life. In contrast, conceptual innovators make sudden breakthroughs by formulating new ideas, usually at an early age.’ Hij geeft vele voorbeelden aan de hand van bekende kunstenaars.
Gladwell en Galenson zijn het erover eens dat creativiteit niet leeftijdgebonden is. Er zijn veel voorbeelden van kunstenaars die hun belangrijkste werk aan het begin van hun werkend bestaan hebben gecreëerd, maar evenzoveel voorbeelden van hoofdwerken die op latere leeftijd tot stand kwamen. Of er in de studie van Galenson ook voorbeelden zijn van conceptual innovators die zowel op jonge als latere leeftijd hoofdwerken schapen weet ik niet, ik heb het boek niet zelf gelezen.

Op de expositie YES in Mama hangt een citaat uit een interview met John Lennon waarin hij zijn ontmoeting met Yoko Ono beschrijft Het herinnerde me eraan dat hij ook herintreder in de kunst was. Oorspronkelijk opgeleid aan de kunstacademie werd hij muzikant en Beatle. Na de boven beschreven kennismaking keerde hij, naast zijn muziek, terug naar de beeldende kunst.
In de tekst toont Lennon zich kritisch tegenover de kunstwereld: “I had a bit of a hang up about art too, having been to art school, and disliked the attitude of the so called artists, you know” maar verzwijgt ook zijn eigen vooroordelen niet: “And at first I reacted like a mug you know, like the ones that were saying “We don’t get a badge” you know, so I thought “Ha ha – you don’t fool me with all this junk” you know”. Maar hij stapt daar vervolgens wel overheen: “But it said ‘Yes’. And if it had said ‘No’ I would have carried on with my preconceived ideas about art and artists, that they’re all sort of “Yeah yeah, sure, sure”. But it said ‘Yes’ and that was enough”
Het gaat hem niet om het medium de vorm, maar de houding, de intentie.

Al jaren beweer ik dat de mens slechts een beperkte periode scheppend creatief is. Slechts een enkele kunstenaar blijft zich ontwikkelen gedurende vele jaren. De meesten vervallen na een creatieve periode in herhaling. Rudi Fuchs beweert dat dát juist grote kunstenaars kenmerkt: dat ze hun hele leven variëren op één beeld. Persoonlijk ervaar ik het meer als ouderwetse kopiëerapparaten.
Nu is het vasthouden aan een bepaalde beeldtaal mischien niet zozeer een natuurlijk iets, maar meer aangeleerd. De kunstacademies stimuleren hun leerlingen om in hun laatste studiejaar al tot een beeld te komen dat de basis vormt van hun kunstenaarschap. In de jaren 90 was het bijvoorbeeld een aanbeveling om op jeugdige leeftijd een obsessie te ontwikkelen.
Ook de kunstmarkt speelt een beperkende rol: een beeldmerk is ook een handelsmerk. Galeriehouders zijn zelden blij als iemand overstapt van landschapsschilderijen in olieverf naar installaties met tuinafval, hoezeer dit artistiek ook voor de hand ligt.
De huiver voor verandering is niet specifiek iets voor kunstenaars, het lijkt een vrij universele menselijke eigenschap. Misschien valt het mij bij kunstenaars meer op omdat ik daarvan anders verwacht.

Ik moet mij als herintreder natuurlijk wel afvragen of ik nieuwe beelden kan ontwikkelen. Is mijn creatief vermogen verminderd? Ik zal eerst moeten bepalen wat in onder creatief versta. Ik denk dat mijn persoonlijke definitie meer uit Zen and the Art of Motorcycle Maintenance van Robert Pirsig voorkomt dan uit kunstgeschiedenis lessen. Bovendien had ik voor ik naar de academie ging al jaren in de Leidse kraakbeweging doorgebracht. Creativiteit zit zo dicht tegen Do It Yourself. Echter oplossende creativiteit is niet hetzelfde als scheppende creativiteit. Wat zegt het woordenboek?
VanDale: cre·a·tief bn, bw (veel) voortbrengend; scheppend: ~ bezig zijn
VanDale: schep·pen schiep, h geschapen 1 uit het niets voortbrengen: God schiep hemel en aarde; een kunstwerk ~ 2 teweegbrengen: orde ~
Wikipedia: Creatief denken. Creatief denken is het denken over een nieuw object of voorwerp. Als iemand creatief denkt, verzamelt hij/zij ideeën en suggesties voor nieuwe dingen en hoe deze gemaakt kunnen worden. Wat echter weer verschillend is, is hoe goed mensen creatief kunnen denken; de ene kan het beter dan de andere. Pablo Picasso kon zo beter creatief denken dan een normaal mens.

Is creativiteit de potentie tot het scheppen van nieuwe dingen?

Terug naar het begin: verliest men creativiteit in de loop der jaren of is het vooral lef dat men verliest? Is het drastisch beperken van het creatieve onderzoek een natuurlijk gegeven?
Eén van de mensen aan wie ik mijn herintreedplan vertelde dacht dat ik door toegenomen kennis en ervaring nu wellicht beter toegerust zou zijn voor het kunstenaarschap. Er is zeker ook meer distantie toe, een grotere onafhankelijkheid.
wordt vervolgd.

design laat zich steeds minder beperken tot het ontwerpen van dingen. Designers houden zich bezig met sociale vraagstukken, interactie, concepten, vormgeving van intermenselijkheid, natuur. Weer een aanpak die gelijkenis toont met die van de beeldende kunst. Waar Beuys ooit een prachtige analyse maakte van de ruimte waarin het interview gegeven werd, en daarmee een kunstenaarsblik op vormgeving richtte, richten vormgevers hun blik op elk mogelijk onderwerp, maar wel als vormgever.

of betrokkenheid, beeld.

Gisteren was ik in Smart Project Space alwaar ik de expositie Usable Past, Concerned Forgettings bezocht. Kunst die ergens over gaat, iets wil zeggen. En ongetwijfeld ook vragen op wil roepen. Ik zag o.ao. een documentaire over rassenmythen in Rwanda. Waarom toont men een documentaire in een kunstinstelling?  Wat maakt deze documentaire kunst? Zijn alle documentaires kunst? Moet een kunstinstelling zich beperken tot kunst? Kunst = beeldende kunst? Nee.

Het CCCB in Barcelona maakt al jaren exposities waarin ‘oude kunst’, documentaires, fotografie, gebruiksvoorwerpen en hedendaagse kunst gecombineerd worden. Er worden thema’s belicht mbv verschillende media. In de praktijk levert dit vaak spannende boeiende mooie exposities op en is de CCCB één van mijn favoriete expositiecentra geworden.

Waarmee ik in dit stukje iig één vraag beantwoord: documentaires passen prima in kunstexposities. Rest nog een hele rij vragen die ik tzt in dit blog wil beantwoorden.

[een dag later komt de nieuwe bidoun binnen en lees ik dat documentair materiaal zelfs moet in een kunsttentoonstelling dezer dagen]
En een paar weken later bezoek ik de expositie As Occasions van Wendelien van Oldenborgh in Tent, Rotterdam. Daar heeft men flink uitgepakt en de tent helemaal heringericht om ruimte’s te creëren waarin video’s vertoond worden. Het zijn registraties van gesprekken, optredens, vertellers enz. En hier werkt het voor mij niet. Youtube in een expositieruimte? Zelfs dat zou oké zijn: om een aantal uit de ontelbare hoeveelheid films te lichten. Waarom de films van van Oldenburg in Tent vertoont wordt ontgaat me echter.

Is iets alleen kunst als een kunstenaar het zo bedoeld heeft? Nee, de bovenstaande foto toont dat dit niet zo is. Dit is kunst met een sterk concept en beeld. Vanuit de facilitator/opdrachtgever is het chique: “we zouden hier reclame kunnen hangen, maar wensen die schreeuwerigheid niet”.
Ik kan als toeschouwer bepalen dat het kunst is. Emancipeerde (en bevrijdde) Duchamp ooit de kunstenaar met zijn fameuze urinoir, inmiddels is ook de kunstkijker geëmancipeerd (en bevrijd). We hebben niet persé kunstenaars nodig voor kunst.